Krótka historia szkoły do roku 1950
Historia szkolnictwa w Gnojniku do roku 1950
(opracował: dyr. Karol Filipiec)
Kroniki polskich szkół ludowych w Gnojniku i wszelkie akta, katalogi i książki zaginęły podczas drugiej wojny światowej.
Do roku 1921 były w Gnojniku dwie polskie szkoły ludowe charakteru wyznaniowego:
Szkoła nr 1 , była szkołą publiczną dla obojga płci, dla dzieci wyznania katolickiego umieszczona w piętrowym, murowanym budynku obok kościoła katolickiego.
Szkoła nr 2 była szkołą prywatną z prawem publiczności, umieszczona
w murowanym parterowym budynku na Poleninach – Kolonia.
Wiadomości o szkole nr 1
O jej początkach nie udało się pozyskać dokładniejszych wiadomości. W dziele J. Jungwitza: Visitationsberichte der Diozese Breslau, Archidiakonat Oppelen z 1652, 1679 i 1687/88 na stronicy 270 w rozdziale o wizytacji parafii domasłowickiej, do której wówczas należały kościoły, w Gnojniku i w Trzanowicach na temat szkoły napisano co następuje: „Franciszek Zebrzydowski służył 5 lat. Szkoła jest nowa, niedawno zbudowana, posiadająca dogodne, niedalekie połączenie z kościołem. W szkole nie ma żadnych pomocy naukowych. W okolicy nie ma szkoły„. Prawdopodobnie odnosi się to do szkoły domasłowickiej, do której uczęszczały dzieci także z Gnojnika i Trzanowic, podobnie jak w owych czasach do szkoły w Trzycieżu, do której uczęszczały dzieci z Nieborów, Śmiłowic, Rzeki, z Gutów, Oldrzychowic i Tyry.
Przed reformacją stanowił Gnojnik samodzielną parafię. Podczas reformacji na Śląsku Cieszyńskim, za panowania księcia Wacława Adama, który przeszedł na protestantyzm zostały katolikom odebrane wszystkie kościoły z wyjątkiem czterech a to we Frydku, Dobrej, Bruzowicach i Czechowicach. Parafię Gnojnicką przyłączono do parafii domasłowickiej, do której należała 200 lat. Dalej jest wzmianka o tym, że nauczyciel z Gnojnika ma prawo żądać od parafian niecoś masła, jajek i kołaczy.
Ztego wynika, że w roku 1812, a prawdopodobnie już wcześniej istniała szkoła w Gnojniku. W latach 1810-1813 budowano budynek nowy a także murowany kościół. O nauczycielach i organistach nic nie wiadomo.
W roku 1870 miała szkoła dwie klasy i 124 uczniów. Nauczyciele: Wincenty Jurzyca jako kierownik i Paweł Ferfecki jako nauczyciel pomocniczy. W tym roku uczono jeszcze z podręczników morawskich, chociaż nazwiska nauczycieli wskazują na pochodzenie z okolic Cieszyna. W roku 1873 zaprowadził ks. Alojzy Oreł pochodzący z Frydku polskie kancjonały do nabożeństw w kościele a także polskie podręczniki w szkole. Od roku 1890 był kierownikiem szkołyJózef Schmidt, pochodzący z Górnej Suchej. W roku 1896 miała szkoła 2 klasy i 74 uczniów. Jako drugi nauczyciel uczył młody Paweł Beły.
W owych czasach kierownicy szkół wyznaniowych byli także śpiewakami pogrzebowymi i organistami. Dochodziło niekiedy do nieporozumień z proboszczem. Spory musiały łagodzić władze duchowne i świeckie. Życie społeczne w tych czasach było pełne sprzeczności. Księdza czy nauczyciela, który im nie towarzyszył, starali się pozbyć albo go ignorowali (z notatek w kronice kościelnej).
- rok 1814: Gnojnik miał 410 obywateli
- rok 1870: do szkoły nr 1 uczęszczało 124 dzieci, do szkoły nr 2 – 86 dzieci
- rok 1890: Gnojnik miał 573 obywateli
- rok 1891: w Gnojniku było 98 katolickich i 84 ewangelickich dzieci
- rok 1897: Gnojnik miał 559 mieszkańców
- w szkole nr 1 były w dwóch klasach 74 dzieci,
- w szkole nr 2 było w jednej klasie 90 dzieci.
O ilości dzieci w następnych latach brak wiadomości.
W latach przed I wojną światową uczyli Józef Szmidt jako dyrektor i Józef Gruszka jako drugi nauczyciel. Po przegranej wojnie i rozpadnięciu się Monarchii Austriacko-Węgierskiej w r. 1918 nastały u nas niepokoje z powodu sporu polsko-czeskiego o Śląsk Cieszyński. Spór miał roztrzygnąć plebiscyt, do którego jednak nie doszło. W Gnojniku mieli Czesi ośrodek agitacyjny pod kierownictwem p.Janala, naczelnika stacji kolejowej. Doszło nawet do zamachu bombowego na mieszkanie Janala na dworcu.
Po podziale Śląska Cieszyńskiego w roku 1920 władze czeskie mianowały naczelnika stacji kolejowej p. Janala komisarzem rządowym. Za jego staraniem powstała już w roku 1920 czeska szkoła w Gnojniku. Na razie jednoklasówka została umieszczona w pokoju kierownika Schmidta.
Nauczyciel Józef Gruszka nie został przyjęty do służby szkolnej. Jako drugi nauczyciel, który uczył w Gnojniku był Wilhelm Mandrysz, który uczył w Gnojniku 3 i pół miesiąca. Na wniosek komisarza Janala został przeniesiony do Cierlicka. Po nim uczył w Gnojniku naucz. Zwierzyna. Po wakacjach oddano budynek do dyspozycji czeskiej szkoły. Tym została zlikwidowana polska szkoła przy kościele a dzieci polskie przekazano do szkoły na Kolonii . Szkoła ta stała się dwuklasówką. Niestety w budynku była tylko jedna izba lekcyjna bez gabinetu i kancelarii. Nauka odbywała się na zmiany. Dalsze dzieje polskiej szkoły w Gnojniku napisane są w dalszym rozdziale.
Szkoła ludowa nr II w Gnojniku
Ewangelicka, prywatna szkoła wyznaniowa z prawem publiczności w Gnojniku powstała dnia 21 października 1853 r. W tym okresie powstało na Śląsku Cieszyńskim wiele podobnych szkół wyznaniowych.
W kronice zboru ligockiego, do którego obywatele Gnojniccy ewangelickiego wyznania należą, nie ma o szkole żadnych zapisów. Do tej szkoły uczęszczały dzieci z Gnojnika, Trzanowic, Toszonowic i Zawady.
Pierwszym nauczycielem był prawdopodobnie Jan Ostruszka, który uczył w Gnojniku od roku 1853 do jego śmierci 1868. Po nim został mianowany nauczycielem i kierownikiem szkoły Jan Kubisz , znany na Śląsku jako poeta i autor „Pamiętnika starego nauczyciela” rodem z Końskiej. Przyszedł do Gnojnika dnia 4. 1. 1869 roku. Była to jego jedyna posada, w której wytrwał do r. 1910, kiedy odszedł na zasłużony odpoczynek. Dożył sędziwego wieku 81 lat, zmarł dnia 26.3.1929. Pochowany jest na cmentarzu ewangelickim w Gnojniku. Przed śmiercią wyraził życzenie, aby na jego mogile nie stawiano nagrobka. Ponieważ jego zasługi i działalność są dostatecznie znane, zwłaszcza z publikacji pt. „Pamięci Jana Kubisza”, wydanej w 120. rocznicę jego urodzin przez SRPS w Gnojniku w styczniu 1968 r., uważam jako zbędne przepisywanie tej to broszury, znajdującej się w każdej szkole.
Po Janie Kubiszu był nauczycielem i kierownikiem szkoły Paweł Adamus, urodzony dnia 2.6.1885 r., maturował w Cieszynie w roku 1906. W roku 1921 został przeniesiony jako nauczyciel do Końskiej. Po nim przyszedł Paweł Cienciała z Milikowa, który uczył w Gnojniku do 1926 roku, kiedy odszedł na emeryturę.
Za Pawła Cienciały była szkoła dwuklasowa po zlikwidowaniu szkoły przy kościele. Uczono na zmianę do i po południu. Nauczyciele się zmieniali. W roku szkolnym 1925/26 uczył nauczycielWilhelm Mandrysz, który przyszedł z Cierlicka a po roku odszedł do Trzycieża. Od 1.9.1926 do 30.9.1930 roku uczyła w Gnojniku Helena Matey dojeżdżająca z Czeskiego Cieszyna. Helena Matey urodzona 20.7.1895 w Tarnowie. Uczęszczała do szkoły we Frydku, do seminarium nauczycielskiego w Opawie, maturowała w Cieszynie w roku 1920.
Czeska szkoła została rozbudowana i zmodernizowana. Wybudowano też widoczny z daleka gmach czeskiej szkoły wydziałowej. Znane sposoby zyskiwania dzieci do czeskich szkół spowodowało, że w polskich szkołach dzieci ubywało.
Do Gnojnika przyszedł jako kierownik i nauczyciel Paweł Zabystrzan, który pracował tu od 1.9.1926 do 30.8.1933. Urodził się dnia 13.5.1895 r., maturował w Cieszynie, potem zaraz powołany do wojska. Na rosyjskim froncie dostał się do niewoli, skąd wrócił w roku 1923. Był utalentowanym grafikiem, rysownikiem i malarzem. Jest autorem wielu ilustracji w gazetkach szkolnych, w podręcznikach, kalendarzach i w wielu innych charakterystycznych pracach graficznych np.afiszy i dyplomów. Z Gnojnika odszedł do Nieborów po śmierci kierownika Worka. Po Zabystrzanie przyszedł do Gnojnika początkujący nauczyciel Jan Kotas, który pracował w Gnojniku od 1.9.1933 do 30.8.1936. Jan Kotas kontynuował pracę społeczną po Zabystrzanie. Ponadto był dyrygentem chóru Macierzy Szkolnej. Po Janie Kotasie uczył Jan Kołder, urodzony 21.5.1907 r. Jan Kołder uczył do roku 1938 do przyłączenia Zaolzia do Polski.
Władze polskie zlikwidowały na Zaolziu szkoły czeskie i wszystkie dzieci uczęszczały do szkół polskich. Ponieważ budynki szkół czeskich były większe i lepiej wyposażone umieszczono polską szkołę podstawową w budynku przy kościele, a w gmachu byłej szkoły czeskiej wydziałowej umieszczono pierwszą w Gnojniku polską szkołę wydziałową. Kierownikiem szkoły podstawowej byłJan Samiec, a wydziałowej Franciszek Chowaniec . Podczas okupacji niemieckiej był w budynku szkoły przy kościele umieszczony niemiecki urząd tzn.landrat. Tam też zaginęło archiwum szkolne.